२. लोकप्रभा (दिवाळी अंक २०२४) (किंमत रुपये ५०)

दरवर्षीच्या शिरस्त्यानुसार लोकसत्ताबरोबरच लोकप्रभाचा अंकही वाचला. मी जास्त करून माहितीपर लेख असलेले अंक विकत घेते कारण वर्षभर फक्त रोजचं वर्तमानपत्र, पर्सनल फायनान्सची सबस्क्राईब केलेली मासिकं (काय हे माझं इंग्रजाळलेलं मराठी!) वगैरेच वाचलं जातं. त्यात विचार करायला लावणारं फारसं काही नसतं आणि असलं तरी रोजच्या धकाधकीत असला भुंगा डोक्याला लावून घेणं परवडणारं नाही. त्यामुळे किमान दिवाळीत तरी थोडं विचार करायला लावणारं वाचावं  हा ह्यामागचा विचार. असो. 

पहिला लेख विजया जांगळे ह्यांचा पश्मीनाच्या उद्योगातल्या समस्यांविषयी. एखादी समस्या उग्र रूप धारण करू लागल्याखेरिज आपण का लक्ष देत नाही? मान्य आहे की देश मोठा आहे, समस्या खूप आणि गुंतागुंतीच्या. पण समस्या आहे हे तरी मान्य करा. नाहीतर त्या सोडवल्या कश्या जाणार? एक देश म्हणून आपले प्रश्न काय आहेत आणि ते सोडून आपण कशावर चर्चा करतोय? एक समाज म्हणून आपलं हे किती मोठं अपयश आहे :-(

ह्यापुढला अमोल परांजपे ह्यांचा लेख सोप्या भाषेत अंतराळ स्थानकात अडकून पडलेल्या सुनीता विल्यम्स आणि बूच विल्मर ह्यांच्या समस्यांबद्दल माहिती देतो. 

महेश सरलष्कर ह्यांचं 'लालकिल्ला' हे सदर मी दर सोमवारी आवर्जून वाचते. त्यांनी लोकसभा निवडणुकीतून पहिल्यांदाच संसदेत पोचलेल्या चंद्रशेखर आझाद ह्यांच्याबद्दल 'मै आजाद हूं' हा लेख लिहिलाय. मी ह्या आझाद ह्यांच्याबद्दल ऐकलं किंवा वाचलं नव्हतं. एकुणात राजकारणी ह्या विषयावर माझं फारसं चांगलं मत नाही. त्यातून 'सगळ्यांचे पाय मातीचेच' ह्यावर ठाम विश्वास. त्यामुळे उत्तर प्रदेशमधल्या जनतेचा भ्रमनिरास होऊ नये एव्हढीच इच्छा. 

बलुचिस्तान हा पाकिस्तानचा एक भाग ह्यापलीकडे त्याबद्दल माहिती असायचं काही कारण नाही. त्यामुळे तिथल्या सरकारी दडपशाहीविरोधात रस्त्यावर उतरलेल्या महिलांचं नेतृत्व करणाऱ्या डॉ. माहरांग बद्दल वैशाली चिटणीस ह्यांनी लिहिलेला लेख आवजून वाचावा असाच. गोवा मुक्तिसंग्रामात जंगलात राहून भूमिगत रेडिओ चालवणाऱ्या लिबिया लोबो किशोर अर्जुन ह्यांच्या 'गोंयाच्या सोडवणेचो आवाज' ह्या लेखातून भेटतात. खरं तर इतिहासाच्या पुस्तकातून सुद्धा कधी न भेटलेल्या अश्या व्यक्तींवर बायोपिक व्हायला हवा. तरच त्यांच्या कार्याची माहिती सर्वाना होईल. 

अमुक एका वर्षापर्यंत नक्षलवाद संपवणार वगैरे बातम्या मधूनमधून वाचनात येतात. कुठलाही 'वाद' असा मुळापासून संपवणं खरंच शक्य होतं? पण हे जोवर होत नाही तोवर जीव धोक्यात घालून ह्या भागातल्या घडामोडी लोकांपर्यंत पोचवणारे लोक कश्याकश्यातुन जातात ह्याबाबत देवेंद्र गावडे ह्यांनी लिहिलंय तेही वाचण्यासारखं. 

आदिवासी, भटक्या जमाती कसे दागदागिने घडवतात आणि वापरतात त्यावरचा आशुतोष उकिडवे ह्यांचा लेख, एडवर्ड  डी वुड ह्या हॉलिवूडच्या सर्वात वाईट मानला गेलेल्या दिग्दर्शकावरचा धात्री श्रीवत्स ह्यांचा लेख, पाकिस्तानी मालिकांवरचा निमा पाटील ह्यांचा लेख, पॉंडिचेरीमधल्या ऑरोव्हिलवरचा आदित्य निमकर ह्यांचा लेख आवडले. अंकाच्या शेवटी राधिका टिपरे ह्यांचा हिमालयातल्या तपकिरी अस्वलांवरचा लेख वाचून आणखी एका गोष्टीची टुडू लिस्टमध्ये नोंद झाली :-)

१. लोकसत्ता (दिवाळी अंक २०२४) (किंमत रुपये २००)

 २०२४ चे  दिवाळी अंक वाचायला ऑक्टोबरमध्ये सुरुवात केली. खरं तर आता हेही आठवत नाहीये की आधी लोकसत्ता वाचला का लोकप्रभा. लोकसत्ता वाचला असं गृहीत धरून आधी त्याबद्दल. अंकाची सुरुवात होते 'ग्रीड' ह्या एरीक व्हॅन स्ट्रोहेम नावाच्या दिग्दर्शकाच्या चित्रपटावरील लेखाने. आताशा कुठलाही पिक्चर पाहायची सहनशक्ती उरलेली नाही. आणि त्यातून ट्रॅजेडी टाईपचे चित्रपट पाहायला अज्जीबात आवडत नाही. त्यामुळे मी हा चित्रपट पाहायची शक्यता जवळपास शून्य पण त्याबद्दल वाचायला मजा आली. चित्रपटाची मूळ आवृत्ती साडेनऊ तासांची म्हटल्यावर मी तर डोक्याला हातच लावला. अर्थात त्याच्या २ तासाची एक आणि ४ तासाची एक अश्या २ आवृत्त्या युट्युबवर उपलब्ध आहेत म्हणे. जिज्ञासूंनी पाहून खात्री करावी :-)

त्यापुढच्या लेख फिनलँडमधल्या जोडगावातल्या आर्ट टाऊनवरचा. शिल्पकला, चित्रकला वगैरे मधलं माझं ज्ञान यथातथाच म्हणजे अमुक एक चित्र कळतंय आणि अमुक एक कळत नाही. चांगलं किंवा वाईट हे दोनच गट. तरीही ह्या गावात राहायचा अनुभव घेता आला तर असं मनात आलंच. 'इतिहास वर्तमान भविष्य' ह्या लोकेश शेवडे ह्यांच्या पुढच्या लेखात जर्मनी आपला इतिहास आणि त्यात झालेल्या चुका काहीही न लपवता शालेय अभ्यासक्रमातूनच भावी पिढीपुढे कसा ठेवतोय ते वाचून खरोखर भरून आलं. नाहीतर आजकाल आपल्या इथे 'कधीकाळी भारतात सोन्याचा धूर निघत होता' छाप इतिहासाची पुर्नमांडणी करायची स्पर्धा चालू आहे. त्या सोन्याच्या धुराचा आता काय उपयोग? रुपया घसरतोच आहे. पण काही शिकायचंच नाही म्हटलं की प्रश्नच मिटला. असो. 'उजव्या दृश्यकलेची वाटचाल धीमीच' हा अभिजित ताम्हाणे ह्यांचा लेख साधारण त्याच विषयावरचा. ह्यापुढला अध्यात्मावरचा हेमंत राजोपाध्ये ह्यांचा लेख बाउन्सर गेला. 

नाटक हा माझ्या अत्यंत जिव्हाळ्याचा विषय. त्यामुळे रवींद्र पाथरे ह्यांचा 'नाटक आणि असहिष्णुता' हा लेख उत्सुकतेने वाचला. 'उजव्या वाटेवरील सिनेमा' हा डॉ. संतोष पाठारे ह्यांचा लेखही वाचनीय.

५ लेखांचं पुढलं सेक्शन राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघावर आहे. त्यातले सर्वच लेख ह्या संघटनेविषयी कुतूहल असलेल्या सर्वानीच वाचावे असे - मग ते भाजपाचे समर्थक असोत वा नसोत. तरी शेवटचा राहुल भाटिया ह्यांचा 'मला माहिती आहे ते कुणालाच माहिती नाही' हा लेख वाचावाच एव्हढं सांगितलं तरी पुरे.

श्याम मनोहर ह्यांचं लेखन मला आवडतं पण 'ह्यांच्यात आपल्याला जगायचंय' ही कथा डोक्यावरून गेली :-( मिलिंद बोकील ह्यांची 'जोहार' आवडली. 

फणीश्वरनाथ रेणू वर लिहिलेला आसाराम लोमटे ह्यांचा लेख वाचून आपण भारतीय लेखकांचं काहीही लिखाण वाचलेलं नाहीये ही दरवर्षी होणारी जाणीव पुन्हा ह्या वर्षीही झाली. अर्थात भाकरीचा चन्द्र शोधणे ही प्रायोरिटी असल्याने त्याबाबत सध्या तरी काही करता येणं शक्य नाहीये ही वस्तुस्थिती सध्या स्वीकारलेली आहे. 

कविता विभागात दासू वैद्य ह्यांची 'वेलू गेला उकंड्यावरी' ही कविता सद्य स्थितीचं हुबेहूब वर्णन करते. पुन्हा एकदा अस्वस्थ, असहाय वाटलं. कल्पना दुधाळ ह्यांची 'निरुत्तर' सुद्धा अशीच अस्वस्थ करून गेली. आपल्याला अजूनही अस्वस्थ होता येतं हे जाणवून कुठेतरी बरं वाटलं.

प्रशांत कुलकर्णीची 'हवापालट' मधली व्यंगचित्रं सुरेख. दरवर्षीप्रमाणे माझ्या आणि जवळच्या माणसांच्या राशीत काय आहे ते 'वार्षिक राशिभविष्य' मध्ये पाहायचा प्रयत्न केला. दरवर्षीप्रमाणे प्रत्येक राशीत जेमतेम मार्च-एप्रिल पर्यंत पोचले. आपल्या राशीचं जानेवारी ते डिसेंबर भविष्य वाचू शकणाऱ्या आणि वाचणाऱ्या माणसांना दंडवत :-)