१०. लोकमत दीपोत्सव (दिवाळी अंक २०२३) (किंमत रुपये २९९)

दरवर्षी लोकमतचा अंक मी सर्वात शेवटी वाचते कारण त्यात डोक्याला भुंगा लावणारे रिपोर्ताज आणि लेख असतात. वाचून त्यावर विचार करायला वेळ मिळतो त्यामुळे. पण खरं सांगते - ह्या वर्षीच्या अंकावरचे 'पुरुष "अस्वस्थ" रहस्याचा शोध' हे शब्द - tagline म्हणा हवं तर - वाचले आणि पोटात गोळाच आला. आता काय वाचायला लागणार ह्याचा. आणि मग काही अगदी जवळचे 'पुरुष' मित्र आठवले. खरं तर जवळचे मित्र-मैत्रीण पुरुष का स्त्री हे आपली दृष्टीने कधी महत्वाचं नसतंच. पण आज कधी नव्हे ते त्यांच्या ह्या ओळखीला महत्त्व आलं. आपण काय वाचणार त्यावरून आपला त्यांच्याकडे बघण्याचा दृष्टिकोन बदलला तर? पण अंकात काय आहे हे वाचायची उत्सुकताही होतीच. ही धाकधूक + उत्सुकता मनात घेऊनच अंक उघडला.

अंकाच्या सुरुवातीलाच अपर्णा वेलणकरांची एक संपादक म्हणून ह्या विषयावरची भूमिका मानणारा लेख आहे. हा विषय मागची अनेक वर्षं घ्यायचा ठरवून घेतला गेला नव्हता हे वाचून अजिबात आश्चर्य वाटलं नाही. 

अपर्णा वेलणकरांची भूमिका समजून घेतल्यावर मनातली धाकधूक थोडी कमी झाली खरी. पण सतीश तांबेंचा 'पुरुषपण भार रे देवा' हा वाचून ती पुन्हा सुरु झाली. मुळात मला हा लेख पटला नाही. पुरुषांच्या वखवखलेपणाचं जस्टिफिकेशन केल्यासारखं वाटलं. आणि पुन्हा मनात हेही येऊ लागलं की आपले जे पुरुष सहकारी किंवा मित्र 'सज्जन' किंवा 'त्यातले नाहीत' असे समजत होतो तेही तसेच आहेत का काय? नर आणि मादी ह्यांवाचून दुसरं कुठलंही नातं शक्यच नाही? मला तरी हे पटत नाही. हे सहकारी किंवा मित्र त्यातलेच असतील तर एक तर मी त्यांना ओळखण्यात कमी पडलेय किंवा ते अव्वल दर्जाचे नट आहेत :-( त्यामानाने डॉ. प्रदीप पाटकर ह्यांचा पुरुषांच्या आक्रमकतेचं विश्लेषण करणारा लेख संतुलित वाटला. मंदार भारदे ह्यांनी लिहिलेला 'शहरातल्या हतबल पुरुषाची गोची' हा लेख वाचून हे आपल्या कधीच कसं लक्षात आलं नाही हा प्रश्न मी स्वतःलाच विचारला. गावातल्या मध्यमवयीन पुरुषांच्या आयुष्यावर बोलणारा 'अजगराने गिळलेला धूळमातीतला पुरुष' हा लेख शहरात राहणार्या स्त्रिया आणि पुरुष ह्या दोघांनाही सारखाच अस्वस्थ करेल. 

शहरात आपल्याला ठिकठिकाणी सुरक्षा रक्षक, भाजीवाले,फळवाले, इस्त्रीवाले वगैरें दिसतात. आपल्या कुटुंबापासून दूर कसे राहात असतील हा प्रश्न आपल्या मनात येतोच पण जगण्याच्या रोजच्या रेट्यात आपण तो विसरून जातो. 'एकटे पुरुष' हा लेख आपल्या ह्या प्रश्नांची पुन्हा आठवण करून देतो. 'स्साली जबान चलाती है' आणि 'हसबेण्डका काम क्याह होता हेई? कमाना!' हे लेख वाचून तर मी महाराष्ट्रातल्या मुलगा-मुलगी असा भेदभाव न करणाऱ्या घरात जन्माला आले ह्याबद्दल मी नियतीचे, देवाचे अक्षरश: आभार मानले. 'बेटी बचाओ, बेटी पढाओ' ह्या घोषणेला सत्यात यायला किती अवकाश आहे हे समजायला आपल्या राजकारणी लोकांना हे लेख वाचायला द्यायला हवेत. 

'बाईची नजर' हा शर्मिला फडके ह्यांचा लेख स्त्री चित्रकारांनी पुरुषाचं न्यूड शरीर आपल्या चित्रांत कसे दाखवले आहे ह्याबद्दल सांगतो. एरव्ही तुम्ही आम्ही ह्या विषयावर काही वाचणं अशक्यच. 'थँक यु पेद्राम' हा रेणुका खोत ह्यांचा लेख वेगळा विचार मांडतो तो मुळातूनच वाचायला हवा. 'समानता मानता मानता' हा योगेश गायकवाड ह्यांचा लेखही आवडला.  'He की She? हा शर्मिष्ठा भोसले ह्यांचा लेख खरं तर दोन transmenआणि दोन transwoman ह्यांची कहाणी सांगणारा. पण त्यात transwoman - तेही सायशा शिंदे ह्या सेलेब्रिटी transwoman वर जास्त लिहिलं गेलंय. दुसऱ्या transwoman विजया वसावे आणि दोन transmen रंकन आणि श्रेयांश वर लेखात फार काही नाही हे खटकलं. 

'पत्नीपीडित' हा गौरी पटवर्धन यांचा लेख हा बाईच्या बाजूने असलेल्या कायद्यांचा गैरवापर करून नवऱ्याला आणि सासरच्यांना जेरीला आणण्याच्या सध्या बोकाळत चाललेल्या घटनांवर परखड भाष्य करतो. 'मर्दानगीची कटकट' ही अनुराग कश्यपची छोटेखानी मुलाखतसुद्धा खास. 

अंकाचा मूळ विषय 'पुरुष' असला तरी अंकात बाकी अनेक विषयावर सुरेख लेख आहेत - मालेगावच्या युट्युबर्स आणि इन्फ्लुएन्सर बद्दल सांगणारा 'अपनी स्टोरी आपुन बेचेगा', 'AI माणसाला खाईल?' हा आर्टिफिशियल इंटेलिजन्सवरचा, 'बकासुर' हा 'मुळशी पेटर्न' ह्या चित्रपटात जे दाखवलं आहे त्या वास्तवाचे आणखी पापुद्रे उलगडून दाखवणारा आणि 'इष्काचा विडा' हा लावणीच्या जगावरचा.

थोडक्यात काय तर, अंक नेहेमीप्रमाणेच पैसे वसूल. आत्तापासूनच ह्या वर्षीच्या दिवाळी अंकाचा विषय काय असेल ह्याची उत्सुकता आहे :-)