Sunday, December 11, 2022

Pink Boots and a Machete: My Journey From NFL Cheerleader to National Geographic Explorer

A Thousand Days in Venice: An Unexpected Romance eBook : De Blasi, Marlena

Chip War: The Fight for the World's Most Critical Technology

Dead Funny: Telling Jokes in Hitler's Germany : Herzog, Rudolph, Chase, Jefferson

Dream New Dreams: Reimagining My Life After Loss by Jai Pausch | Goodreads

The Last Lecture: Really Achieving Your Childhood Dreams - Lessons in Living eBook : Pausch, Randy, Zaslow, Jeffrey

Freedom At Midnight and other books by Dominique Lapierre

Books by Ram Guha, Manu Pillai

India in the Persianate Age, 1000–1765 by Richard M. Eaton | Goodreads

१. लोकप्रभा (दिवाळी अंक २०२२) (किंमत ५० रुपये)

 खरं तर दर वर्षी दिवाळी अंकांच्या वाचनाची सुरुवात लोकसत्ताच्या अंकाने करायची हा नेम झालाय. पण ह्या वर्षी मॅजेस्टिकमधून प्रथम आणलेले अंक कपाटावर ठेवले त्यात लोकसत्ताचा अंक आहे. जेव्हा वाचायला सवड झाली तेव्हा दुसर्या खेपेला आणलेले अंक खालीच होते ते आधी काढले. लोकप्रभा दिसला आणि तोच वाचायला घेतला. अंक वाचून एक महिन्याच्या वर होऊन गेलाय. त्यामुळे तो वाचून संपवला तेव्हा काय प्रतिक्रिया होती ती नेमकी आठवणं कठिण आहे. तरी काहीच न लिहिण्यापेक्षा बरं. 

चित्रकलेचं आणि माझं शाळेतल्या दिवसांपासून वाकडं. ज्यांची चित्रकला चांगली आहे त्यांना मनमुराद चित्र काढू द्यावी पण ज्यांना धड माणूस नीट काढता येत नाही त्यांना दुसरं काहीतरी आवडीचं करण्यात तो वेळ घालवू द्यावा वगैरे विचार त्या काळात नसल्याने कोणते दोन रंग मिसळले की  तिसरा तयार होतो, उष्ण रंग आणि शीत रंग कोणते अशी थिअरी शिकण्यात आणि एक पेला, एक बशी वगैरे ठेवून त्यांची हुबेहूब चित्र काढण्याचा निष्फळ प्रयत्न करण्यात आयुष्याचे काही तास वाया गेले. असो. त्यामुळे विनायक परब ह्यांचा 'सहजतेतील सौंदर्यशोध' हा लेख वाचला. पण त्यातलं फार काही आत झिरपलं नाही किन्वा हाती लागलं नाही. त्या मानाने डॉ. उज्ज्वला दळवी ह्यांचा 'गोष्ट मनुष्यप्राण्याची' हा माणसाच्या उत्क्रांतीवरचा लेख बराच मोठा असूनही आवडला.

मी सोशल मीडियापासून दूर असल्याने फेसबुकचा आणि माझा दुरान्वयानेही संबंध नाही. तरी 'हे मेटाव्हर्स आहे तरी नक्की काय प्रकरण' ह्या उत्सुकतेतुन 'मेटा मनमर्जीया' हा दिलीप टिकले ह्यांचा लेख वाचला. ज्यांना ही उत्सुकता आहे त्यांनी नक्की वाचावा. 'चिअरगर्ल' म्हटलं की नाही म्हटलं तरी एक विशीष्ट प्रतिमा डोळयांसमोर उभी राहाते. त्यामुळे 'चिअरगर्ल संशोधक होते तेव्हा' हे डॉ. विनया जंगले ह्यांच्या लेखाचं शीर्षक वाचून थोडी उडालेच. खोटं का बोला? मादागास्करमधली सगळ्यात लहान माकडाची जात शोधून काढली हे वाचून ह्या मिरेया मेयर नावाच्या स्त्रीला मी मनोमन सलाम केला. किती चिकाटी लागली असेल ह्या कामाला. कल्पनादेखील करवत नाही.  नेशनल जिओग्राफिक वरचे तिचे कार्यक्रम पाहायला हवेत कधीतरी असं वाटून गेलं. 

'हाssल्यू वर स्वार' हा प्राची साटम ह्यांचा साऊथ कोरियाशी निगडित के-द्रामा, के-फूड, के-ब्युटी ह्या एकंदरीत प्रकाराबद्दल लेख वाचनीय आहे. मागच्या वर्षीही  ह्यावर कुठल्याश्या दिवाळी अंकात वाचल्याचं स्मरतंय. 

शेती ह्या विषयावर आजकाल बरंच बोललं-लिहिलं जातंय. मग ते ऑर्गेनिक शेतीबाबत असो, वाढत्या खत-वापराबद्दल असो किंवा त्यासंबंधीच्या कायद्याबद्दलच्या आंदोलनाबद्दल असो. नव्या वाणाच्या पिकांमुळे देशी वाणाची पिकं मागे पडताहेत किंवा नामशेष होताहेत हेही वाचनात आलेलं. डॉ. संजीव कुलकर्णी ह्यांची 'नॉट  विदाउट अ फाईट' त्याच विषयावर आधारित आहे. थोडी भाबडी वाटते. गोष्टीचा इतका आशादायक शेवट पाहायची सवय नाही राहिली आता. पण हे असंच व्हायला पाहिजे असं वाटायला लावते. अगदी आपला ह्यावर तीळभरही कंट्रोल नाही हे पक्के ठाऊक असतानाही.

जंगलं, पर्वत वगैरे माझ्या खास आवडीचे. त्यामुळे डॉ. राधिका टिपरे ह्यांचा 'मानसच्या जंगलात' हा लेख खूप आवडला. पूर्वांचलमधलं एक काझीरंगा आणि दुसरं पाके ऐकून माहीत होतं. जोडीला मानस, ओरँग, नामेरी हीसुद्धा आहेत हे ऐकून जीव दडपला. कधी होणार हे सगळं पाहून?

नर्मदा परिक्रमेबद्दल जे काही वाचलंय त्यावरून हे प्रकरण आपल्याला झेपणारं नाही ह्याचा अंदाज आला. पण तरी नर्मदेच्या किनाऱ्यावरच्या गावातल्या लोकांच्या जीवनावर प्रसाद निकते ह्यांनी लिहिलेला 'नर्मदेच्या किनारी' हा लेख आवडला. एव्हरेस्टवरच्या  हृषीकेश यादव ह्यांच्या लेखाने 'निदान बेस केम्पपर्यंत तरी जाऊन येण्याच्या' माझ्या स्वप्नाची पुन्हा एकदा आठवण करून दिली. 

हजारो ख्वाहिशें ऐसी.........

Saturday, October 15, 2022

 












The Boy, The Mole, The Fox and The Horse - by Charlie Mackesy

Before the Big Bang: The Origin of Our Universe from the Multiverse - by Laura Mersini-Houghton

Treacle Walker: - by Alan Garner

Where Shall We Run To? - by Alan Garner


A Call to Honour Hardcover - by Jaswant Singh

I Was a CIA Agent in India: An Analysis Paperback – by Wendell Minnick

Surrender at Dacca: Birth of a Nation Hardcover – by Lt. Gen. Jack Jacob

Worlds Apart: Travels in War and Peace Paperback – by Gavin Young

White House Years Paperback – by Henry Kissinger

The Trial of Henry Kissinger Paperback – by Christopher Hitchens

SMASH AND GRAB:ANNEXATION OF SIKKIM by SUNANDA K. DATTARAY 

Kaoboys of R&AW: Down Memory Lane Hardcover – by B. Raman

PRICE OF POWER Paperback – by Seymour Hersh

Lucknow Boy: A Memoir Hardcover –  by Vinod Mehta

Faith, Unity, Discipline: The ISI of Pakistan Hardcover – by Hein Kiessling

The Terrorist Prince: The Life and Death of Murtaza Bhutto Hardcover – by Raja Anwar

Conversations with the Crow - by Gregory Douglas

The Nation Declassified - by Vivek Prahladan

Cutting Edge PAF: A Former Air Chief's Reminiscences of a Developing Air Force - by Air Chief Marshal M Anwar Shamin

The Untold Truth Paperback – by SM LT GEN P N HOON (RETD) PVSM,AVSM

One Life is Not Enough - by K. Natwar Singh

The Meadow - by Adrian Levy



Friday, September 30, 2022

 A Confederacy of Dunces - by John Kennedy Toole 

LONESOME DOVE - by Larry McMurtry 

Catch-22 - by Joseph Heller

The Trees - by Percival Everett

Life is Elsewhere - by Milan Kundera

Travis McGee Novels - by John D. MacDonald

One Hundred Years of Solitude – by Gabriel Garcia Marquez

Fallingwater: A Frank Lloyd Wright Country House Hardcover – by Edgar Kaufmann Jr. 

Small Things Like These (LEAD) – Claire Keegan

Frank Lloyd Wright: An Autobiography Hardcover – by Frank L Wright

Sunday, August 28, 2022

 मुक्त्यारीसमारंभ - बाळाजी महादेव करवडे 

संयुक्त महाराष्ट्राचा संग्राम - इंद्रायणी सावकार

भारतीय संस्कृतीकोष - पंडित महादेवशास्त्री

महाराष्ट्राची वसाहत - वि. का. राजवाडे 

ज्ञानवृक्षाच्या पारंब्या - सुरेश मथुरे

भारतीय तत्त्वज्ञान - श्री.ग. दीक्षित 

प्राचीन भारतीय विद्यापीठे - अनंत सदाशिव आळतेकर

दिवस असे होते - वि. द. घाटे

THE ESCAPE ARTIST: The Man Who Broke Out of Auschwitz to Warn the World - by Jonathan Freedland

Pathway to India's Partition (3 volumes) Hardcover – by Bimla Prasad

Bahurup Gandhi - by Anu Bandopadhyay

India as I Knew It – by Michael O'Dwyer

Early History Of India - Romila Thapar

A Forgotten Empire (Vijayanagar) Hampi – by Robert Sewell

State And Government In Ancient India – by A. S. Altekar

The First Spring: The Golden Age Of India – by Abraham Eraly

Listen to My Case!: When Women Approach the Courts of Tamil Nadu – by Justice K Chandru

Margaret Sanger: A Life of Passion - by Jean H. Baker 

Saturday, July 16, 2022

21st Birthday and Till Murder Do Us Part - James Patterson

There was a time when I would eagerly reach out for a James Patterson crime story. Then there came a time when I shunned crime genre. We have so much of murder and mayhem in real lives that we perhaps do not need to look for it in the world of fiction.

Still, I checked out 21st Birthday first. From the title, it looked as if the novel would be about a serial killer who kills women before they reach their 21st birthday. There is serial killer in this allright but he is not targeting women who are on the verge of turning 21. In fact, after I finished reading the book I was not even sure about why Tara Burke gets killed along with her daughter. 

Of course, that did not deter me from reaching out for Till Murder Do Us Part. It's just that I missed the part about it being true crime stories - till I finished reading it. This one has 2 stories about women who married or fell in love with who they thought were men of their dreams only to discover that the relationship was too good to be true. Scary? You bet it is.

The Anarchy - by William Dalrymple

I knew it will be a painful read the moment I picked up this book in the library. This one is about how the East India Company came to India for trade and paved the way for the British to rule the country till 1947.

Every Indian knows the history - or at least a part of it. But you are too young to be affected by it during your school days. It all happened in the past. For most of us who were born into the 70s and beyond, our parents wouldn't even have known about the British Raj. Sure, the grandparents would have lived through the era. But unless they had taken part in the freedom struggle, that wouldn't have come up during the conversation during the summer holidays. It didn't, at least for me and my brother.

So, it came as a surprise that the company's office in England was so unassuming that passersby wouldn't have believed it if anyone had told them that it belonged to the East India Company. It came as a surprise that the company failed in its initial attempts to set shop here. I recall pausing during my reading to wonder how different India's destiny would have been if the British had given up and left. It was amusing to read that the original map of Mumbai was lost during the sea voyage of the Portuguese princess in whose wedding the islands had passed into the British hands. I chuckled when I read that there was much confusion about the exact location of India in Britain of that time and some Englishman actually believed that it was somewhere near Brazil. 

But my surprise and amusement didn't last long as I read about the company solidifying its base and implementing its 'Divide and Rule' policy. I read in horror and disbelief as the Indians turned against their own, displaying the basest side of humanity - hatred, greed and selfishness. If only all of us had banded together. If only - 2 words that could have changed history but could not. 

I had to skip reading entire chapters as it was too much to read about betrayals, murders and looting. As a Maharashtrian, it was especially painful to read about the Marathas setting cities on fire and raping women. 

At one point, I seriously thought about returning the book. But didn't. My returning the book was not going to change the history. Nothing that anyone does now, can. All that we can do is learn from it and make sure not to repeat the mistakes.

But as I look at what is happening around me these days, I think a snowflake will have a better chance in hell. We are, as a nation, perhaps doomed to repeat our history. The only difference is that we ended up being ruled by the outsiders back then. 

Saturday, May 7, 2022

Death In The East – by Abir Mukherjee

I have always been fascinated by the British Raj. It might be a politically incorrect statement in today’s India. Of course, as an Indian, I am not fond of the 150+ years of rule, tyranny and oppression that the British wrecked in this country. But since I believe that the apathy and greed of most of the Indian royalty and general populace alike, was equally, if not largely, responsible for allowing the British to first gain a foothold, and then to flourish in this country, I do not look at that era with pure hatred.

To cut a long story short, when I read that this novel is set in the British Era I did not think twice before checking it out.

This is the 4th in the Wyndham & Banerjee series of crime novels. The plot keeps alternating between 1905’s London and 1922’s Assam. Captain Sam Wyndham has come to Jatinga, a remote village in Assam, as a final resort, to rid himself of his opium addiction. But his past does not seem to let go of him. As he endures the grueling detoxification regime at the Ashram, his mind keeps flashing back to his time in Whitechapel, an area in London’s East End. The enormous guilt of not having been able to save his one-time sweetheart, Bessie Drummond, so many years ago plagues him now more than ever.

And then death comes knocking once again. This time, at the Ashram’s door when a fellow patient is found dead in a stream. The jury is still out on whether it is a murder or an accident. As Wyndham completes his treatment and goes out to spend a few days with another Britisher in Jatinga, the quaint village is rocked by yet another death – that of a very wealthy and powerful man. However, this man has a connection with Wyndham’s past. A connection that Wyndham would do anything to forget. Though this death, by all accounts, seems to be a natural one, Wyndham cannot quite shake off his suspicion that it is anything but that. Luckily for him, in an answer to his earlier letter, his Sergeant, Surendranath (or Surrender-not!) Banerjee, arrives in town in time to help him unravel this mystery.

The novel keeps you engaged as you try to work out who could have killed Bessie, if the death of the patient is an accident and who, if anyone, killed beautiful Emma’s rich husband. The novel has intermittent references to events from India’s freedom struggle like the non-cooperation movement and the Chauri-Chura incident. We all know that Indians (and dogs!) were not allowed in the British clubs set up in India. But the references can still rile you. The author has managed to beautifully capture both - the earlier camaraderie between Sam and Surendranath and Sam’s later realization that though most of it is intact, a subtle but sure change has crept in.

I suspected that the library does not have the first 3 books of this series – because if they had had them, the assistant would have handed me the first one instead. When I went to return the book, I inquired and my suspicions were confirmed. I told them that I liked this one a lot and to let me know in case they bought the others.

Let’s see if I get to read more of the Wyndham-Banerjee, or should I say Banerjee-Wyndham, stories.

I seem to have recovered my penchant for whodunits. When I went to the library to return Sai Paranjpye’s Memoir, my eyes fell upon a collection of Agatha Christie’s mysteries. ‘You must have read most, if not all, of them’ – I tried to reason with myself. But, my hands, almost of their own accord, reached out and grabbed the book😊

Now, Christie’s stories do not need my review. So, needless to say, I enjoyed every one of them😊

Friday, May 6, 2022

A Patchwork Quilt – by Sai Paranjpye

I have always been fascinated by theatre –the plot, sets, costumes, lighting and of course, acting. So, when I saw this memoir by Sai, I immediately checked it out. And I am delighted to say that I was not disappointed.

Sure, Sai does not lay out her life’s story in a neat chronological fashion. She cannot remember exact dates or years, she confesses candidly. But that does not take anything away from the narrative. We get to read about her childhood, her days in NSD and All India Radio, the plays she wrote and directed for children and adults, the documentaries that she directed, her stint with Doordarshan and CFSI and her film career. She tells us about the people she worked with, the hardships and the triumphs. We come to know about how a play gets written, directed and produced. We are treated to interesting anecdotes about people we have been seeing for years on TV and on the celluloid screen. All this with a healthy dose of tongue-in-cheek humor. The memoir is a fascinating read for anyone who is interested in plays and movies.

I smiled when I came across references to the movies – Jadoo Ka Shankh and Sikandar. These movies had been screened at our school. And I had loved them😊

I am ashamed to say that I have not watched a single one of Sai’s movies. But I am determined to watch at least the light-hearted ones. I especially want to see her movie Papeeha as forest conservation is another subject close to my heart.

I only wish that I had read the original memoir in Marathi, instead of its English translation.

Madam Prime Minister – by Seema Goswami

I was in the library after a very long gap. Hard to believe that there was a time when I used to go there to borrow books every week, every month. Then this was no longer the case. For some months I was pressed for time. The enthusiasm to read was simply not there for a few more months. And the rest of the months were gobbled up by the pandemic. But then, all of a sudden, the books called me back. In India we believe that to be able to visit an important shrine, like e.g. Vaishno Devi, the invitation has to come from the Deity herself. Perhaps it is the same for books.

So, there I was. Nudged also by the WhatsApp messages from the library staff who dutifully kept informing me about the new arrivals. I stared at the messages wistfully for days and finally succumbed to the temptation😊On my way there, I kept telling myself that I need to borrow a book in Marathi. I am woefully illiterate when it comes to reading literature in my own mother-tongue.

But then it would have taken some time to look for a Marathi book. So, I told myself that I will do that one Sunday morning. And then, free from the guilt, started looking through the English books when I caught sight of this book. The plot seemed promising and so I checked it out.

Like I said, it has been a month since I read this book. So, I do not remember much of it except for the fact that I did not like it much. Though India has had a prime minister who came to power at a young age, was derided by her own party veterans as Gungi Gudiya (a dumb doll!) and went on to become a force to be reckoned with, the character of Asha Devi who becomes prime minister after the assassination of her father did not appeal to me. The details of her affair with her finance minister felt like an attempt to add the customary ‘sex factor’ to the book – similar to why an item number is added to a Hindi movie, irrespective of the the main plot. It did nothing to add to the story. And I am rather tired of reading about the central female characters who are too beautiful to be real.

The only thing that resonated with me was the fact that it does not take a long time for someone to become adept at the game that is politics. You may start as a naïve one, but you sure do not end up as one.

Tuesday, April 26, 2022

BBC's 'Witness History' is one of my favorite podcasts. The other day I was binge-listening (not sure if this term exists!) to the latest episodes. There was one episode on the great famine in Greece in 1943 - after Germany and its allies occupied it. A 94-year old woman, named Athina Cacouri, who was living in Athens during that time shared her horrifying experiences. I could not believe that the situation was made worse by a naval blockade by Britain and its allies.

Something that the woman said towards the end of that episode will always remain with me. I quote:

It is wrong to believe that you have friends in nations. Friendship does not exist in nations. It exists between people. Countries are wild animals and big countries are even worse.

I think a lot of leaders who call every visiting head of state their dear friend would do well to remember this. 

However, the billion dollar question is 'Who will bell the cat?'

The Commissioner For Lost Causes - by Arun Shourie

Amazon.in: Buy Rumours of Spring: A Girlhood in Kashmir - by Farah Bashir


Monday, March 21, 2022

Masala Lab: The Science of Indian Cooking: The Science of Indian Cooking - by Krish Ashok

The Long Game: How the Chinese Negotiate with India - by Vijay Gokhale

Disclosing the Past : An Autobiography - by Mary D. Leakey

Beyond Possible: The man and the mindset that summitted K2 in winter - by Nimsdai Purja

Looking for the Enemy: Mullah Omar and the Unknown Taliban - by Bette Dam

१०. अक्षरधारा (दिवाळी अंक २०२१) (किंमत २५० रुपये)

 २०२१ मध्ये विकत घेतलेल्या दिवाळी अंकांमधला हा शेवटचा अंक. मार्चमध्ये वाचून पुरा झाला हेच आश्चर्य. मला तर वाटलं होतं की २०२१ चे अंक वाचून होईहोईतो २०२२ ची दिवाळी उजाडेल की काय. असो. 

अंकातली पहिलीच कथा 'मशीनगन्स आणि मतपेट्या' - विश्वास पाटील ह्यांची - ही कथा आहे हे माहीत असूनही अस्वस्थ करून गेली. ती वाचताना देशातल्या नक्षलग्रस्त भागात अश्या गोष्टी वास्तवात घडत असतीलही ही बोचरी जाणीव सतत सोबत राहिली. स्वातंत्र्य मिळून ७५ वर्षं उलटून गेल्यावरही ह्या देशात काय काय आणि किती ठीक करायचं राहून गेलंय ते पुन्हा एकदा प्रकर्षाने जाणवलं. ते ठीक करायचं सोडून सध्या आपण भलत्याच मार्गाला लागलोय. जाऊ देत. प्रणव सुखदेव ह्यांची 'एमटीबी' ही कथा लहान मुलं कधीकधी किती क्रूरपणे वागू शकतात ते दाखवून देते. त्या मानाने गणेश मतकरींची 'हद्द', 'देव करो...' (किरण येले), 'पिचरप्लान्ट' (विश्वदेव मुखोपाध्याय) आणि 'पिवळ्या फुलांचा दिवस' ही शर्मिला फडके ह्यांची ह्या कथा फारश्या आवडल्या नाहीत. 'कोळंबी' ह्या शिल्पा कांबळे ह्यांच्या कथेतून त्यांना नेमकं काय सांगायचं आहे ते निदान मला तरी कळलं नाही.  

आंतरराष्ट्रीय राजकारणात विशेष रस असल्यामुळे मिलिंद बोकील ह्यांचा अफगाणिस्तानच्या सद्यस्थितीवर विवेचन करणारा लेख आवडला. कवी अशोक नायगावकरांचं लिखाण अनेक वर्षांपूर्वी लोकसत्तात वाचल्याचं स्मरतंय. त्यामुळे त्यांच्यावर डॉ. महेश केळुसकरांनी लिहिलेला लेख उत्सुकतेने वाचला. 'लैंगिक शिक्षण' हे दोन शब्द उच्चारले तरी आजकाल कुत्र्याच्या छत्रीप्रमाणे गल्लोगल्ली उगवलेले संस्कृतीरक्षक फेफरं येऊन आडवे होतील. पण त्यावरचा मंगला गोडबोलेंचा 'राघुमैनेच्या गोष्टी' हा लेख हा ह्या विषयाचं महत्त्व जाणून असलेल्या सर्वांनीच आवर्जून वाचावा असा आहे. 

'कैफ लाईफलाईनचा' हा प्रदीप चंपानेरकर ह्यांचा मुंबईवरचा आणि मल्हार अरणकल्ले ह्यांचा त्यांच्या विद्यार्थी वसतीगृहावरचा हे दोन्ही लेख आवडले. वेगळ्या काळातल्या मुंबईबद्दल आणि एका वेगळ्या जागेबद्दल वाचायला मिळालं. गौरी देशपांडेबद्दल खूप वाचलं असलं तरी त्यांचं लिखाण मात्र मी वाचलेले नाही. डॉ. आशुतोष जावडेकर ह्यांचा 'पुरुष: गौरीला कळलेला...न कळलेला...' हा लेख वाचून त्यांची पुस्तकं वाचावी का असं वाटू लागलं आहे. 'उत्क्रांती: एक वैज्ञानिक अंधश्रद्धा' ह्या पुस्तकावर लिहिलेला डॉ. अरुण गद्रे ह्यांचा लेख, 'निळे फुलपाखरू' (कौशल इनामदार), 'जगण्याची लय सापडताना' (उमा दीक्षित), 'अजून माझी उत्सुक ओंजळ, अजून ताजी फुले' हा प्रा. मिलिंद जोशी ह्यांचा शांताबाई शेळके ह्यांच्यावरचा लेख, मुकुंद वझे ह्यांचा धनगोपाल मुकर्जी ह्यांची ओळख करून देणारा 'मेयो आणि मुकर्जी', दिलीप माजगावकर ह्यांची प्रशांत दीक्षित ह्यांनी घेतलेली मुलाखत, अरुण खोरेंचा डॉ. शरणकुमार लिंबाळे ह्यांच्यावरचा लेख सर्व वाचनीय. 'मी तर जाते जत्रेला' हा नीती मेहेंदळे ह्यांचा महाराष्ट्रातल्या प्रसिद्ध जत्रांवरचा लेख वाचून आपण अश्या एकाही जत्रेला गेलो नाही हे जाणवून अपार खिन्नता आली. :-) 'संगीत देवबाभळी' पाहिलेलं असल्याने त्यावरचा प्राजक्त देशमुख ह्यांचा लेखही आवडला. 

उपासतापासाचं वावडं असल्याने 'सावित्री'ची कथा मला कधीच फारशी भावली नव्हती. एक तर पु. लं. म्हणतात तसं 'पांगळी श्रीमंती आणि धट्टीकट्टी गरिबी' वगैरे प्रकार रुचण्यातला नव्हता. एक नवरा सात जन्म म्हणजे जरा जास्तच कमिटमेंट आहे ही ठाम समजूत. आणि यमाच्या मागे जाऊन नवऱ्याचे प्राण परत आणले वगैरे तर 'कैच्या कै' आहे वगैरे वाटत आलेलं. पण डॉ. अरुणा ढेरे ह्यांचा लेख ह्या कथेतले वेगळे पैलू उलगडून दाखवतो. 'अरेच्चा, आपण असा विचार केलाच नव्हता' असं जाणवून थोडी लाजही वाटली. तीच गोष्ट डॉ. नीलिमा गुंडी ह्यांच्या 'द्रौपदी वस्त्रहरण प्रतिमेचे अर्थांतरण' ह्या लेखाची. 

मेनकाबाई शिरोडकर ह्यांचं मी नावही कधी ऐकलं नव्हतं. प्रसिद्ध गायिका शोभा गुर्टू ह्यांच्या त्या आई हे वाचून तर मी अवाकच झाले. तेव्हाच्या काळात कलाकारांच्यात असलेला अव्यवहारीपणा आणि त्यापायी सोसावे लागणारे हाल ह्यातून त्यांचीही सुटका नव्हती हे वाचून वाईट वाटलं. शेवटी भारती मंगेशकर ह्यांनी त्यांची काळजी घेतली पण शोभाजीनी आपल्या आईला वाऱ्यावर कसं सोडलं ह्याचा उलगडा मात्र लेखातून झाला नाही. 

अंकाच्या शेवटच्या लेखात व्यक्तींबद्दलच्या आठवणी आहेत उदा. साप्ताहिक सकाळच्या दिवंगत संपादकांबद्दल लिहिलेला भानू काळे ह्यांचा लेख. तसंच 'लेखक-प्रकाशक मैत्र' ह्या सदरात काही प्रकाशकांनी लेखकांबद्दल लिहिलंय - रामदास भटकळ (विजय तेंडुलकर), अरुण जाखडे (रा. चिं. ढेरे), अनिल मेहता (रणजित देसाई), आप्पा परचुरे (प्रा. वसंत कानेटकर) आणि रविप्रकाश कुलकर्णी (पां. ना. कुमठा). हे सर्व लेख माहितीपूर्ण आहेत.

चला, मागच्या वर्षीचे अंक तर वाचून झाले. आता ह्या वर्षी कुठले अंक वाचायला मिळतात ह्याची प्रतीक्षा करायची :-)

Friday, February 25, 2022

It is sad, and maddening, to see Ukraine fighting for its very existence while the world looks on. My heart goes out to the citizens of this country :-(

Lines from the Vedas come to mind:

असतो मा साद गमय, तमसो मा ज्योतिर् गमय, मृत्योर मा अमृतम् गमय ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः

Lead us from ignorance to truth, Lead us from darkness to light, Lead us from death to deathlessness.

Let there be peace.


May David defeat Goliath once again


९. भवताल (दिवाळी अंक २०२१) (किंमत २५० रुपये)

भवतालचा  ह्या वर्षीचा दिवाळी अंक म्हणजे भूजल विशेषांक. पाऊस पडल्यावर जमिनीत जे पाणी मुरतं आणि विहिरी किंवा बोअरवेल खणल्यावर लागतं ते भूजल अशी आपली बेसिक माहिती. त्याही पुढे जाऊन भूजल कुठल्या जमिनीत मुरू शकतं, त्याची गुणवत्ता, बोअरवेल खोदण्यातले तोटे, योग्य भूजल व्यवस्थापन कसं करावं, ते प्रत्येक गावागणिक का बदलू शकतं आदी अनेक मुद्द्यांचा व्यवस्थित उहापोह ह्या अंकात केला गेलेला आहे. 

अंकात एकूण ५ विभाग. पहिला - जागतिक संदर्भ. त्यात भूजलाची घटती पातळी आणि गुणवत्ता ही समस्या केवळ भारतापुरतीच मर्यादित नसून जगभर लोकांना ह्या समस्येचा कसा सामना करावा लागतोय आणि मोरोक्को, अल्जेरिया तसेच भारतातली काही गावं ह्यावर कसा उपाय करताहेत ते वाचायला मिळतं. नंतरचा विभाग - भारतदेशी. भारतात पूर्वी पाण्याचं व्यवस्थापन कसं केलं होतं, त्यात आपलया चुकांमुळे आपण कसे घोळ घातलेत, ते निस्तरायला काय करावं लागेल आणि जे करायचं आहे त्याची सध्याची स्थिती काय ह्यावर चर्चा आहे. 

तिसर्या विभागात - म्हणजे 'महाराष्ट्र माझा' मध्ये - महाराष्ट्राचं भूशास्त्र, तिथल्या जमिनीचे प्रकार, त्यानुसार भूजल धारण करण्याची तिची निरनिराळी क्षमता, त्यावरून ठरणारी पुनर्भरणाची पद्धत आदी मुद्दे मांडले आहेत. महाराष्ट्रातलया भूजल कायद्याची माहिती देणारा एक लेखही ह्या विभागात समाविष्ट आहे. 

अंकाचे शेवटले दोन विभाग खूप महत्त्वाचे. चौथा विभाग - प्रयोगांची गाथा - आपल्या महाराष्ट्र राज्यात पाणी व्यवस्थापनाच्या दृष्टीने काय काय प्रकल्प राबवले गेले आणि सध्या कार्यान्वित आहेत त्याविषयी माहिती देतो. पैकी पानी फाउंडेशनच्या 'वोटर कप' स्पर्धेबदल आपल्यापैकी अनेकांनी वाचलं असेलच. त्याव्यतिरिक्त ग्राम गौरव-पाणी पंचायत, मानवलोक (अंबेजोगाई), सोपेकॉम, Aquadam आणि वोटरशेड ऑर्गनायझेशन ट्रस्ट (WOTR) ह्या संस्थांच्या कामाविषयी लेख आहेत. 

शेवटच्या विभागात (गावांच्या कहाण्या) शासकीय मदतीची वाट न पहाता एकत्र येऊन भूजलाचे व्यवस्थित नियोजन करून आपली भूमी खर्या अर्थाने सुजलाम सुफलाम करणाऱ्या मोहा (जिल्हा बीड, तालुका परळी), रणदुल्लाबाद (जिल्हा सातारा, तालुका कोरेगाव) आणि बुकनवाडी (जिल्हा उस्मानाबाद) ह्या ३ गावांच्या गोष्टी आहेत. 

भूजल व्यवस्थापन ह्या विषयात रूची असणाऱ्या कोणाही व्यक्तीसाठी ह्या लेखात माहितीचा खजिना आहे ह्यात शंकाच नाही. पण ह्या विषयात सर्वसाधारण कुतूहल असणाऱ्या पण फार खोलात जायची इच्छा नसणाऱ्या माझ्यासारख्या वाचकासाठी काही लेख थोडे रटाळ वाटू शकतात. काही विदेशी व्यक्तींचे लेख अंकात आहेत त्यामुळे त्यांचा दृष्टिकोन, त्यांचं कार्य समजतं हे खरं पण ह्या लेखांचं भाषांतर नीट न झाल्याने ते कृत्रिम वाटले. 

ह्या उणीवा सोडल्या तर अंक छानच आहे. संग्रही ठेवण्याचा मोह झाला - विशेषतः सर्व लेखकांचे ईमेल आयडी असल्यामुळे. तो आवरला कारण ह्या व्यक्तींना थेट संपर्क करावा लागेल अशी शक्यता कमी दिसते. फक्त पुढेमागे जमलंच तर काही संस्थांना मदत करायला आवडेल म्हणून त्यांचे डिटेल्स स्वतः:साठी इथे नोंदवून ठेवतेय. 

Flood Resilience | ISET-International (i-s-e-t.org)

https://www.aquadam.net/about/

https://www.soppecom.org/aboutus.htm

https://wotr.org/

https://www.paanifoundation.in/

Tuesday, February 15, 2022

८. दुर्ग (दिवाळी अंक २०२१) (किंमत २५० रुपये)

गड-किल्ले हा माझ्या आवडीचा आणि जिव्हाळ्याचा विषय आहे. खरं तर रायगड, सिंहगड आणि प्रतापगड एव्हढेच किल्ले अजूनपर्यंत पाहिलेत. सांगायला लाज वाटते की तेही एखाद्या टुरिस्टसारखे पाहिले होते. ना त्यात इतिहासाची जाण होती ना दुर्गस्थापत्याबद्दल कुतूहल. आता जेव्हा हे किल्ले पाहायचा योग येईल तेव्हा ते पाहायची नजर अगदी प्रगल्भ वगैरे झालेली नसली तरी बऱ्यापैकी बदललेली असेल. ते होईल तेव्हा होईल. पण तोवर त्याची बेगमी म्हणून दार वर्षी 'किल्ला' आणि 'दुर्ग' हे दोन अंक दर दिवाळीला आवर्जून घेते आहे. दरवर्षी किल्लाचा अंक जपून ठेवते. ह्या वर्षीचा दुर्गचा अंकही  ठेवणार आहे. तर आता अंकाविषयी.

नेहमीप्रमाणेच अंकाचं मुखपृष्ठ देखणं - ह्या वर्षी हडपसर किल्ल्याच्या प्रवेशद्वाराने सजलं आहे. पहिल्या लेखात अमोल सांडे हयांनी राजस्थानमधल्या नागौरच्या किल्ल्याविषयी लिहिले आहे. कर्नाटकमध्ये शिवाजी महाराजांनी काही किल्ले उभारले तर काही आधीच अस्तित्त्वात असलेल्या किल्ल्यांची डागडुजी केली. त्याबद्दल संतोष जाधव ह्यांच्या लेखातून माहिती मिळते. नुकतेच दिवंगत झालेले शिवशाहीर बाबासाहेब पुरंदरे अवघ्या महाराष्ट्राला माहीत. त्यांच्याविषयी कौस्तुभ कस्तुरे ह्यांनी लिहिलं आहे. 'जावळी' म्हटलं रे म्हटलं की इतिहासाच्या पानांतून चंद्रराव मोरे ह्यांचं नाव आठवतं. ह्या जावळीच्या दाट जंगलात सप्तशिवालयं आहेत ही माहिती निदान मला तरी नवी होती. डॉ. राहुल वारंगे ह्यांच्या लेखातून ह्या मंदिरांबद्दल वाचून तिथे जायची अनिवार इच्छा होते. विदर्भातल्या 'आमनेर' किल्ल्यावर ओंकार वर्तले हयांचा लेख वाचून नुसत्या महाराष्ट्रातच बघायचे किती किल्ले आहेत ह्याची जाणीव होऊन उर दडपून जातो.

समुद्र हा माझा फारसा कौतुकाचा विषय नाही. दुरून डोंगर साजरे ह्या म्हणीनुसार मी किनार्यावर शंख-शिंपले गोळा करत आनंदाने हिंडेन. पण बोटीतून कुठे जायचं म्हटलं की पोटात धस्स होतं. तेव्हा काका हरदास ह्यांच्या जलदुर्ग सफारीचा वृत्तांत वाचून त्यांना खरोखर हात जोडले. हे असलं काही आपल्याकडून व्हायचं नाही. 'शिर सलामत तो सदोबा पचास' (डॉ. हेमंत बोरसे) आणि भटकंती समृद्ध करणारी हरिश्चंद्रगड परिक्रमा (साईप्रकाश बेलसरे) वाचून आपणही लेखकांसोबत ही  भटकंती केली असं वाटतं :-) मिशन अन्नपूर्णा हा उमेष झिरपे ह्यांचा लेख आधी वाचल्यासारखा वाटला . बहुतेक किल्लाच्या अंकात वाचला असेल.

कोहोज (श्रीकांत कासट), शिवछत्रपतींनी गौरवलेला अहिवंत (प्रा. नितीन जाधव), चाकणचा भुईकोट (दीपक पटेकर), कर्नाळा (अंबरीश राघव), किल्ले हातगड (गौरव गाजरे), विस्मयकारी भुयाराचा कल्याणगड किंवा नांदगिरी (रेणुका काळे), राजस्थानचं काश्मीर - दुर्ग अलवर (अरविंद देशपान्डे), ब्रह्मगिरीच्या शृंगावरील त्र्यंबकगड (अंकुर काळे), गोमंतकातील दोन किल्ले - रेईश मागुश व अलोर्ना (संदीप मुळीक) आणि उत्तर फिरंगण्यातील दुर्गांच्या शोधात (जगदीश धानमेहेर) हे सर्व लेख ह्या किल्ल्यांवर कसं जायचं आणि काय पाहायचं ही माहिती अगदी सविस्तर देतात. पुन्हा एकदा किती पाहायचं आहे ह्याची प्रकर्षाने जाणीव झाली. :-)

अंकाचा शेवट छत्रपती संभाजीमहाराजांवर मकरंद भागवत धवन हयांनी लिहिलेल्या 'तखत त्यजो अवरंग' ह्या कवितेने झालाय हे उचितच.

7. भयकथा (दिवाळी विशेषांक २०२१) (किंमत २५० रुपये)

हा अंक पाहिल्यावर विकत घ्यायचा की नाही ह्या संभ्रमात पडले होते. भयकथा वाचायला तर आवडतात पण वाचल्यावर भीतीही वाटते. :-) शेवटी घेऊन तर पाहू यात ह्या निष्कर्षाप्रत येऊन अंक घेऊन आले. तरी काही दिवस तो उघडून वाचायचा धीर होत नव्हता :-)

खरं सांगायचं तर अंकाने थोडी निराशाच केली. बऱ्याचशा कथांची सुरुवात वाचून पुढे काय होणार आहे ह्याचा अंदाज येत होता. तरी त्यातल्या त्यात आवडलेल्या कथा म्हणजे थांग (सचिन देशपांडे), स्किनटोन (सचिन भाऊसाहेब पाटील), बंध (उमेश पटवर्धन), रहनोम (हेमंत कोठीकर) आणि दुहेरी (गुरुदत्त सोनसुरकर).

'धूसर' (अनिरुद्ध फळणीकर) ही कथा फारच लांबल्यासारखी वाटली. 'मनबावरी' (सुनील जावळे) ही रोमँटिक म्हणावी अशी कथा ह्या अंकात कशी हे रहस्य उलगडलं नाही. 'मृगजळ' (राजीव काळे) ह्या कथेला फार्मा इंडस्ट्रीची पार्श्वभूमी असल्याने इंटरेस्टींग वाटली पण त्याचाही शेवट प्रेडिक्टेबल होता.  

अंकात नवोदित लेखकांबरोबरच गाजलेल्या रहस्यकथा लेखकांच्या कथाही समाविष्ट आहेत. पैकी 'बारा पस्तीस' ही रत्नाकर मतकरींची कथा आवडली तरी त्यात राधाकिशन किरीटला मारतो असा काही शेवट केला असता तर वेगळा ट्विस्ट झाला असता असं वाटून गेलं. 'होळी' ही  जी. ए. कुलकर्णी ह्यांची कथा शाळेत वाचलेली असल्याने पुन्हा वाचली नाही. 'रहस्य...एका श्रध्देचे!' ही श्रीकांत सिनकर ह्यांची कथा सत्यकथा होती का काल्पनिक ते कळलं नाही. नारायण धारप ह्यांची 'ते सर्वत्र आहेत' आणि सुहास शिरवळकर ह्यांची 'थ्री डायमेन्शल' आवडल्या नाहीत

हा अंक वाचताना असंही वाटून गेलं की अश्या कथा वाचायची आवड आता मला उरली नाही. अभद्र, अमंगल अशी वर्णनं आता वाचवत नाहीत. ह्या वर्षी कदाचित हा अंक घेणार नाही. 

Sunday, February 6, 2022

६. लोकमत दीपोत्सव (दिवाळी अंक २०२१) (किंमत २९९ रुपये)

लोकमतचे जुने दिवाळी अंक जपून न ठेवल्याचा मला कधीकधी जाम पश्चात्ताप होतो. अभ्यासपूर्ण, विचार करायला लावणारे, 'रिपोर्ताज' प्रकारात मोडतील असे लेख हे ह्या अंकाचं वैशिष्ट्य. अर्थात शहरात राहून हे असे किती अंक जपून ठेवता येतील ह्याला जागेच्या मर्यादा असतात. आधीच किल्लाचे सगळे अंक, कधीतरी ट्रेकिंगला जाताना उपयोग होईल म्हणून ठेवलेत. अजूनतरी ते वापरण्याचा योग आलेला नाही. पण ठेवण्याचा मोह आवरत नाही हे खरं. 

ह्या वर्षीच्या अंकाची सुरुवात डॉ. श्रीकांत दातार ह्यांच्या 'नोइंग, डुईंग आणि बिईंग' ह्या लेखाने झालेय. आपापला व्यवसाय / नोकरी करताना आपणा सर्वानाच किती गोष्टींचा साकल्याने विचार करावा लागणार आहे ह्याबद्दल ह्या छोटेखानी लेखात उत्तम विवेचन केलंय. ते बदलत्या काळाशी जुळवून घ्यायची लवचिकता असणाऱ्या सर्वांनीच मुळात वाचावंसं आहे. पुढचा 'काहीतरी गुप्त घडतंय' हा भालचंद्र नेमाडेंचा लेख सद्य परिस्थितीवर अचूक आणि परखड भाष्य करतो. 

तिसरा लेख मेघना ढोके ह्यांचा. हिंदू- मुस्लिम संघर्षाचं प्रतीक म्हणावं अश्या शहरावरचा - अयोध्येवरचा - हा रिपोर्ताज. वर्तमानपत्रातले लेख वाचून, टीव्हीवरच्या बातम्या पाहून, सोशल मीडियातलया उलटसुलट पोस्ट्स वाचून ह्या शहराबद्दलची बनलेली आपली सगळी मतं निकालात काढणारा. अयोध्येला मुद्दाम जावं असं माझ्या कधी चुकूनही मनात आलं नव्हतं पण हा लेख वाचून लेखिकेला जशी अयोध्या दिसली तशी आपल्याला दिसते का ते पडताळून पाहण्याचा मोह होतोय. अर्थात आपलं बेत करणं वेगळं आणि तो तडीस जाणं वेगळं. त्यामुळे माझी पावलं अयोध्येला लागेस्तोवर ते शहर कदाचित मुळातून बदललेलं असेल. ते चांगलं का वाईट हे मात्र सांगता येणार नाही.

'शहाण्याने कोर्टाच्या पायऱ्या चढू नये म्हणतात' तसंच 'पोलीस' म्हटलं की चार हात दूरच बरे असंच आपल्या सामान्य लोकांचं मत असतं. हिंदी चित्रपटात सगळी मारामारी, खून वगैरे झाल्यावर शेवटी 'पुलिसने तुम्हे चारो तरफसे घेर लिया है' म्हणत लुटुपुटुची पिस्तुलं घेऊन हजर होणारे पोलीस हा तर चेष्टेचा विषय. पण करोनाकाळात लोकांचा जीव वाचावा, कायदा-सुव्यवस्थेचं राज्य राहावं म्हणून जीवाचं रान करणारे पोलीस सर्वांनीच पाहिले. ह्या पोलिसांच्या व्यावसायिक आणि वैयक्तिक जीवनाची दुसरी बाजू दाखवणारा 'पोलीस' हा रवींद्र राऊळ ह्यांचा लेख म्हणूनच वाचनीय.

दक्षिण कोरियाने निर्माण केलेल्या पॉपबॅंडचं जग आणि त्या अनुषंगाने भारतात आलेल्या त्यांची भाषा, खाणं, सौंदर्यप्रसाधनं ह्याविषयीच्या लाटेबद्दल आपलयाला माहिती मिळते वंदना अत्रे ह्यांचा 'के पॉप' ह्या लेखातून. 'पॉर्न' हा विशेषतः सध्याच्या काळात 'अब्रह्मण्यम' ठरलेला विषय. आपल्यातल्या बऱ्याचश्या लोकांना केवळ ऐकून माहित. ह्या जगात नेमकं चालतं काय हे मनोज गडनीस ह्यांचा लेख उलगडून दाखवतो. ज्याला गिऱ्हाईक असतं तेच जास्त विकलं जातं. त्यामुळे ह्याबाबतीत नुसता कंठशोष करणाऱ्या तथाकथित संस्कृतीरक्षक वगैरे लोकांनी ह्यावर खरोखर विचार आणि उपाययोजना करायची इच्छा असेल तर हा आणि ह्यापुढला इटुकला 'द न्यू नेकेड' हा मुक्ता चैतन्य ह्यांचा असे दोन्ही लेख जरूर वाचावेत.

ह्यापुढलं सेक्शन म्हणजे ५ कथांचा / लेखांचा समूह आहे. पहिली 'सरल्यावर जे उरतं' हा लेख अरुणा ढेरे ह्यांचा. महाभारताचं महासंहारकारी युध्द्व संपल्यावरची उरलेली कहाणी सांगणारा. कधीकधी तर मला वाटतं महाभारताची खरी गोष्ट युद्धानंतरच सुरु होते. कारण फक्त दुष्टांचा पाडाव आणि सत्याचा जय एव्हढंच उरत नाही. जेत्यांच्या जवळपास सर्व नव्या पिढीचा नाश होऊन हे युद्ध संपतं. जिंकूनही ह्या बाबतीत पांडव हरलेले. निर्भेळ म्हणावं असं हे यश नाहीच. ज्या राज्याची धुरा खांद्यावर घेतली त्यातही जिथेतिथे मृत्यूचं थैमान. जवळचे सगळे नातेवाईक गमावल्याचं दु:ख. जगावं का असा प्रश्न कोणाही शहाण्यासुरत्या माणसाला पडावा. हा असा प्रश्न आपल्यापैकी अनेकांना आयुष्याच्या निरनिराळ्या टप्प्यावर पडतोच. करोनाकाळात तर प्रकर्षाने जाणवला. तेव्हा ही कहाणी खरी महत्त्वाची. 

करोना आला तेव्हा स्पेनिश फ्लूसोबत पुण्याच्या प्लेगबद्दलही लिहिलं गेलं. ह्या प्लेगबद्दल सुकृत करंदीकर ह्यांच्या 'पुण्यात जेव्हा मेले उंदीर' ह्या लेखात वाचायला मिळतं. 'हा जगाचा शेवटही नाही' हा मेघना भुस्कुटे ह्यांचा लेख अमेरिकन-पत्रकार लेखक जॉन स्टाईनबेकच्या 'ग्रेप्स ऑफ राथ' ह्या कादंबरीची ओळख करून देतो. 'से येस टू लाईफ' मधून हिटरलच्या छळछावणीत आपलं सगळं कुटुंब गमावूनही केवळ दुर्दम्य इच्छाशक्तीच्या जोरावर तगून राहिलेल्या आणि केवळ तेव्हढंच न करता 'लोगोथेरपी' ही मानसोपचाराची नवी पद्धत जन्माला घालणाऱ्या डॉ. व्हिकटोर फ्रॅन्कल ह्यांची अशक्यप्राय वाटणारी कहाणी वैशाली करमरकर आपल्याला सांगतात. ह्यापुढला निळू दामले ह्यांचा 'सोसणं' हा लेख जगाच्या पाठीवर वेगवेगळ्या ठिकाणी युद्धातून वाचून बेघर, निर्वासित झालेल्यांच्या कर्मकहाण्या आपल्यासमोर ठेवतो. कुठे खुट्ट झालं की पाकिस्तानवर हल्ला करा, चीनला धडा शिकवा म्हणून बोंबलणाऱ्या आपल्या इथल्या गेहेशूर लोकांना हे दोन्ही लेख रोज वाचायला लावले पाहिजेत. 

हॉटडॉग, झालमुरी, चाट ह्यासारखे जिभेचे चोचले पुरवणारे पदार्थ युद्धकाळात जन्माला आले हे व्हॉट्सएपवर वाचलं असतं तर मी अजिबात विश्वास ठेवला नसता. पण हे सत्य आहे हे मेघना सामंत ह्यांचा 'पोटात काय? गोगलगाय' हा लेख वाचून कळतं. 

'निर्मनुष्य चित्रं' (चंद्रमोहन कुलकर्णी), 'तळघर' (दिलीप कुलकर्णी) आणि 'सिनोझी आणि बारुख' (अनंत सामंत) हेही लेख वाचनीय. 

म्हणून तर म्हणतेय की लोकमतचे दिवाळी अंक संग्रही ठेवायचा जाम मोह होतो. दरवर्षी.

Tuesday, January 25, 2022

 The other day I saw this list of 100 ways to improve your life:

https://www.theguardian.com/lifeandstyle/2022/jan/01/marginal-gains-100-ways-to-improve-your-life-without-really-trying

Just for fun, I divided the 100 suggestions into 4 piles :-)

Already doing:

16 Set aside 10 minutes a day to do something you really enjoy – be it reading a book or playing Halo.

18 Reuse all plastic bags – even bread bags. Much of the packaging you can’t reuse can be taken to larger branches of supermarkets for recycling.

21 Add the milk at least one minute after the tea has brewed.

27 If possible, take the stairs.

29 Eat meat once a week, max. Ideally less.

32 Connect with nature: stand outside barefoot for a few minutes – even when it’s cold.

33 Join your local library – and use it.

35 Eat salted butter (life’s too short for unsalted).

36 Stretch in the morning. And maybe in the evening.

37 If you’re going less than a mile, walk or cycle. About half of car journeys are under two miles, yet these create more pollution than longer journeys as the engine isn’t warmed up yet.

40 Instead of buying new shoes, get old ones resoled and buy new laces.

41 Buy a plant. Think you’ll kill it? Buy a fake one.

42 Don’t have Twitter on your phone.

45 Text to say thank you.

47 Take out your headphones when walking – listen to the world.

49 Buy in person!

50 Learn how to floss properly.

53 Learn the basics of repairing your clothes

67 Sing!

69 Hang your clothes up. Ideally on non-wire hangers (it’s better for them).

72 Always use freshly ground pepper.

73 Thank a teacher who changed your life.

75 Keep your keys in the same place.

76 Ditch the plastic cartons and find a milkman.

80 Mute or leave a WhatsApp group chat.

82 Cook something you’ve never attempted before.

86 Nap.

89 Politely decline invitations if you don’t want to go.

90 If you do go, have an exit strategy (can we recommend a French exit, where you slip out unseen).

92 Don’t look at your phone at dinner.

93 Do that one thing you’ve been putting off.


Can do:

2 On the fence about a purchase? Wait 72 hours before you buy it.

3 Tip: the quickest supermarket queue is always behind the fullest trolley (greeting, paying and packing take longer than you think).

4 Bring fruit to work. Bring fruit to bed!

6 Everyone has an emotional blind spot when they fight. Work out what yours is, and remember it.

8 Send a voice note instead of a text; they sound like personal mini podcasts.

13 Feeling sluggish at work? Try the Pomodoro technique: 25 minutes on, five-minute break, and repeat.

25 Look closely.

31 Ask questions, and listen to the answers.

34 Go for a walk without your phone.

38 Sleep with your phone in a different room (and buy an alarm clock).

46 Read a poem every day. Keep a compendium, such as A Poem for Every Day of the Year, by your bed.

57 Every so often, search your email for the word “unsubscribe” and then use it on as many as you can.

62 Go to bed earlier – but don’t take your phone with you.

64 Dry your cutlery with a cloth (it keeps it shiny).

66 Don’t save things for “best”. Wear them – enjoy them.

68 Think about your posture: don’t slouch, and don’t cross your legs.

71 Switch your phone off on holiday (or at least delete your work email app).

74 Respect your youngers.

79 Ignore the algorithm – listen to music outside your usual taste.

84 Handwash that thing you’ve never cleaned.

87 Learn how to breathe deeply: in through the nose, out through the mouth, making the exhale longer than the inhale.

94 Give compliments widely and freely.

95 Set up an affordable standing order to a charity.

96 Keep a book in your bag to avoid the temptation to doomscroll.

97 Listen to the albums you loved as a teenager.

98 Make a friend from a different generation.


Things to do (hopefully in not too distant future):

9 Keep a bird feeder by a window, ideally the kitchen. It’ll pass the time when you’re washing up.

22 Laugh shamelessly at your own jokes.

24 Start a Saturday morning with some classical music – it sets the tone for a calm weekend.

30 Be polite to rude strangers – it’s oddly thrilling.

39 Send postcards from your holidays. Send them even if you’re not on holiday.

52 Say hello to your neighbours.

55 Learn the names of 10 trees.

56 Call an old friend out of the blue.

58 Buy a newspaper. (Ideally this one.)

59 Always have dessert.

61 Make something from scratch. Works best if it’s something you’d normally buy, such as a dress or a bag.

63 Volunteer. ​

78 Always book an extra day off after a holiday.

83 Join a local litter-picking group.

99 Staying over at a friend’s place? Strip the bed in the morning.


Not applicable:

1 Exercise on a Monday night (nothing fun happens on a Monday night).

5 Consider going down to four days a week. It’s likely a disproportionate amount of your fifth day’s work is taxed anyway, so you’ll lose way less than a fifth of your take-home pay.

7 Plant spring bulbs, even if they’re just in a pot.

10 Always bring ice to house parties (there’s never enough).

11 Get the lighting right: turn off the overhead one, turn on lots of lamps (but turn off when you leave the room).

12 Sharpen your knives.

14 Buy a cheap blender and use it to finely chop onions (it saves on time and tears).

15 Keep your children’s drawings and paintings. Put the best ones in frames.

17 Don’t be weird about how to stack the dishwasher.

19 Take a photo of the tag you are given when leaving your coat in a cloakroom.

20 Can’t sleep? Try a relaxing soak with lavender bath oil before bed.

23 It might sound obvious, but a pint of water before bed after a big night avoids a clanger of a hanger.

26 Set time limits for your apps. Just go to the settings on your smartphone and add a limit – for example, if you have an iPhone turn on Screen Time.

28 Always be willing to miss the next train.

43 If you find an item of clothing you love and are certain you will wear for ever, buy three

48 Buy secondhand.

44 Try taking a cold shower (30 seconds to two minutes) before your hot one. It’s good for your health – both physical and mental.

51 If something in the world is making you angry, write (politely) to your MP – they will read it.

54 Always bring something – wine, flowers – to a dinner/birthday party, even if they say not to.

60 Drop your shoulders.

65 Instead of buying a morning coffee, set up a daily transfer of £2 from a current into a savings account and forget about it. Use it to treat yourself to something different later.

70 Skinny-dip with friends.

77 Rent rather than buy a suit/dress for that forthcoming wedding (even if it’s your own).

81 Learn a TikTok dance (but don’t post it on TikTok).

85 Don’t get a pet/do get a pet.

88 Buy a bike and use it. Learn how to fix it, too.

91 If in doubt, add cheese.

100 For instant cheer, wear yellow.

Monday, January 24, 2022

५. किल्ला (दिवाळी अंक २०२१) (किंमत ४०० रुपये)

ह्या वर्षी मॅजेस्टीकमध्ये अंक घ्यायला गेले तेव्हा किल्ला अजून आला नव्हता. परत जायला जमेल ह्याची खात्री नसल्याने घरी रोजचा पेपर टाकणाऱ्याला आणून द्यायला सांगितलं. हा शहाणपणाचा निर्णय ठरला कारण पुन्हा मॅजेस्टीकमध्ये गेले तेव्हा किल्लाचे सगळे अंक संपले होते. हा अंक घ्यायला लागल्यापासून दार वर्षीचा अंक जपून ठेवलाय कारण कधी काळी हे सगळे किल्ले बघता येतील अशी आशा अजून आहे. बाकी आमच्या इच्छा म्हणजे 'हजारो ख्वाहिशें ऐसी'. असो.

अंकाची सुरूवात अभिजित बेल्हेकर ह्यांच्या बाबासाहेब पुरंदरे ह्यांच्यावरच्या सुरेख लेखाने झालेली आहे. अर्थात हा लेख लिहिला तेव्हा पुरंदरे हयात होते. पण त्यांच्या जाण्याने आपण काय गमावलं आहे ह्याची हा लेख वाचून पुन्हा एकदा जाणीव झाली. भक्तीभावाने देवळात जायचे दिवस माझ्यापुरते संपलेत तरी मंदिरात जायला, तिथल्या मूर्ती, कलाकुसर पाहायला मात्र आवडतं त्यामुळे खजुराहोच्या मार्कंडेश्वर मंदिरावरचा डॉ. गो. बं. देगलूरकरांचा लेख मोठ्या उत्सुकतेने वाचला आणि आवडलाही. लेखासोबत मंदिरातलया काही मूर्तींची सुरेख चित्रंही आहेत. 

वेगवेगळ्या किल्ल्यांबद्दल वाचायला मी नेहमीच उत्सुक असते. त्यामुळे अकोल्याजवळच्या बाळापूरच्या किल्ल्यावर लिहिलेला डॉ. जयंत वडतकर ह्यांचा, सेंट जॉर्ज फोर्टवरचा आनंद गुप्ते ह्यांचा आणि डन्सटाईन केसल वरचा अमित सामंत ह्यांचा हे सगळेच लेख आवडले. 

किल्ल्यांवर वाढत असलेली पर्यटकांची वर्दळ आणि त्यामुळे त्यांचं होणारं नुकसान हा विषय आजकाल सातत्याने चर्चेत आहे. विशेषतः पावसाळ्याच्या दिवसांत हा मुद्दा नेहमीच ऐरणीवर येतो. अंकाचा पुढला भाग ह्यावर विवेचन करतो.  ह्या भागात एकूण ५ लेख आहेत. माझ्या मते दोन्ही बाजू मांडायला २ ते ३ लेख पुरेसे होते. त्यापेक्षा जास्त लेख झाल्याने तेच तेच मुद्दे पुन्हापुन्हा सगळ्या लेखात येतात. तसंच ह्याविषयी कोणतेही ठोस उपाय कुठल्याच लेखात मांडलेले किंवा सुचवलेले नाहीत.

युनेस्कोकडे महाराष्ट्रातलया महत्त्वाच्या १४ किल्ल्यांसाठीचे नामांकन पात्र सुपूर्द केलं गेलंय हे मला माहीत नव्हतं. हे किल्ले जागतिक वारसास्थळांत समाविष्ट होण्याबाबत बरेच वाद सुरु आहेत हेही मला 'जागतिक वारसास्थळे समज गैरसमज' ह्या राजेंद्र शेंडे-आनंद खर्डे ह्यांच्या लेखातून समजलं. ह्यातले बरेचसे गैरसमज दूर करायचं काम हा लेख करतो. हा लेख खरं तर प्रमुख वर्तमानपत्रातून प्रसिद्ध व्हायला हवा. म्हणजे ही माहिती अधिक लोकांपर्यंत पोचेल आणि गैरसमजातून होणारा तसेच आजकाल महाराष्ट्रात कॉमन झालेला 'विरोधासाठी विरोध' हा फालतू असे दोन्ही प्रकार थांबतील. 

व्हिएन्नाच्या प्रसिद्ध दफनभूमीबद्दल लिहिलेला राजीव खांडेकर ह्यांचा लेख वाचून मलाही ही दफनभूमी पाहावीशी वाटतेय :-) हंपी तर अनेक वर्ष माझ्या पाहायच्या ठिकाणांच्या यादीत आहे. त्यामुळे त्यावरचा एड. सीमंतिनी नूलकर ह्यांचा लेख आवडला. काही वर्षांपूर्वी मी व्हॉटसएप वर एका इतिहासावरच्या ग्रुपचा भाग होते तेव्हा सतीचा हात, वीरगळ ह्याबद्दल वाचलं होतं तसंच गधेगाळीबद्दलही वाचलं होतं. ह्या काहीश्या विचित्र शिलालेखांबद्दलचे अनेक पैलू डॉ. मुकुंद कुळे ह्यांनी 'गधेगाळ - एक सामाजिक सांस्कृतिक मागोवा' ह्या लेखात उलगडून दाखवले आहेत. 

लेखाच्या शेवटी असलेले 'मुक्कामी ट्रेक - एक अनुभूती' (संजय अमृतकर), कातळ खोदचित्र (सुधीर रिसबूड) आणि शिवराई (छत्रपती शाहू महाराज) (पुरुषोत्तम भार्गवे) हे लेखही माहितीपूर्ण आहेत. 

Wednesday, January 12, 2022

४. महाअनुभव (दिवाळी अंक २०२१) (किंमत २०० रुपये)

 गेली काही वर्षं महाअनुभवचा दिवाळी अंक घेते आहे. ह्या वर्षीही मॅजेस्टिकमध्ये गेले तेव्हा अनुक्रमणिका चाळून पाहिली. कथा-कविता ह्यांपेक्षाही ज्ञान वाढवणारे लेख असतील असा अंक घेण्याकडे माझा कल असतो. त्या कसोटीत हा अंक पुरेपूर उतरेल असं वाटलं म्हणून विकत घेतला. 

अंक वाचायला घेतला तेव्हा निर्णय योग्य असल्याची खात्री पटली. मुकुंद कुलकर्णींचा त्यांच्या करोना आजाराविषयीचा लेख वाचून त्यांचं  कौतुक वाटलं. साधं डोकं दुखलं तर आपण किती बेचैन होतो. पण करोनातून बरं होऊन म्युकरमायकोसिसमुळे कवटीचा काही भाग काढून टाकण्याचं ऑपरेशन करावं लागलं त्या सर्व काळाचं वर्णन त्यांनी किती सहजतेने केलं आहे. विनोदबुद्धी शाबूत असल्यानेच ते ह्यातून सहीसलामत बाहेर पडले असंच वाटलं. सुचिता पडळकर ह्यांचा मधमाश्या पालनावरचा लेख वाचून त्यांच्या चिकाटी ची दाद द्यावीशी वाटली. मधमाश्या पालनाबद्दल खूप मनोरंजक माहिती मिळाली. 

चित्रकला हा माझ्या शाळेतल्या नावडत्या विषयांपैकी एक कारण त्यात अजिबात गती नव्हती. ज्यांना देवाने चित्र काढायची देणगी दिली नाही त्यांचा वेळ ह्या वर्गात फुकट का घालवतात असं मला तेव्हा वाटायचं आणि आजही माझं तेच मत आहे. पण लोकसत्तात गेले वर्षभर सुभाष अवचट चालवत असलेलं सदर मी आवडीने वाचलं. त्यामुळे त्यांचा 'सेल्फ पोर्टेट' वरचा लेख आवर्जून वाचला. डॉ. शंतनू अभ्यंकर ह्यांचा 'जन्मरहस्याची जन्मकहाणी' हा लेख मानवी जीवाची वाढ कशी होते हे साध्या सोप्या शब्दात समजावून देतो. ही प्रक्रिया किती गुंतागुंतीची असते ते वाचून अवाक व्हायला होतं. वर्षानुवर्षं हे चक्र अविरत चालू राहण्यामागे कुठली शक्ती असेल असाही विचार मनात येतोच. राजकारण - मग ते देशांतर्गत असो वा विदेशी - हा मला एक अतिशय इंटरेस्टिंग विषय वाटत आलाय. त्यामुळे निळू दामलेंचा अँगेला मर्केलवरचा लेख फार आवडला. 'द वायर' ह्या न्यूज पोर्टलबद्दल माहीत नव्हतं. ती माहिती नितीन ब्रम्हेच्या लेखातून मिळाली. हे पोर्टल चेक करून सबस्क्राईब करायला आवडेल. 

'माणसं' विभागातले लेखही उत्तम. पैकी एगथा ख्रिस्ती माझ्या आवडत्या लेखकांपैकी एक. तिच्यावर राजेश्वरी देशपांडे ह्यांनी लिहिलंय. डिआन अरबसबद्दल कधी ऐकलं नव्हतं. ती माहिती नितीन दादरावाला ह्यांच्या लेखातून मिळाली. पॉल सॅलोपेकचं नाव ऐकलं नव्हतं त्यामुळे अश्मयुगीन मानवाच्या स्थलांतराच्या वाटेवरून तो करत असलेल्या प्रवासाचीही काही माहिती नव्हती. https://www.nationalgeographic.org/projects/out-of-eden-walk/ वर जमेल तसं ह्याबाबत वाचणार आहे. जग फिरायचं स्वप्न आता स्वप्नच राहतंय का काय अशी शंका आजकाल येते. पण देवाजीच्या कृपेने संधी मिळालीच तर ह्या लेखात उल्लेख केलेली स्थळं - रिफ्ट व्हॅलीतलं गोना (जिथे २६ लाख वर्षांपूर्वीची उपकरणं सापडली आहेत), जॉर्डनमधलं घोर-अल-साफी (जगातली सगळ्यात कमी उंचीवरची जागा आणि तिथली पाचव्या शतकातली मॉनेस्ट्री) आणि वादी -अल -रमचं वाळवंट, वादी -हाफीर, वादी - नातुफ अझरबैजानमधलं गोबुस्थान नेशनल पार्क, खिवा-बुखारा-समरकंद ही शहरं, रेशीम कारागिरांचं मार्गिलन गाव - त्या यादीत जाऊन बसली आहेत.

'ललित' मधले सगळे लेख छान आहेत. कथा विभागातल्या रन -आउट (प्रदीप चंपानेरकर) आणि पॉपअप (मेघश्री दळवी) आवडल्या. गंगोचं पोर (भीष्म सहानी) आणि डान्स बार (मानसी) जराश्या चाळलया तेव्हा ट्रॅजेडी वाटल्या. अश्या कथा वाचायला नको वाटतात म्हणून स्किप केल्या.